Artık hemen her yerde, karşılaştığımız her dergide, internette, arkadaşlarımızla sohbette antioksidan kelimesini duyar olduk. Özellikle pazarlamacılar ve medya da sağlık deposu olarak işaret edilen antioksidanlardan her an her üründe bahsetmeye başladılar. Ama gerçek şu ki çok az kişi antioksidan nedir ve neden gereklidir sorularına yanıt veriyor. Antioksidan yiyecekleri sepetinize bol bol atmadan önce anlamanız gereken antioksidan konusunu detaylıca anlatmak istiyoruz.
Antioksidan Nedir ve Nasıl Çalışır?
Sevdiğiniz birçok meyvenin antioksidan içerdiğini biliyoruz. Ancak antioksidan kavramını anlayabilmek ve genel sağlık açısından nasıl faydalı olduğunu çözümleyebilmek için biraz moleküler yapılardan bahsetmemiz gerekiyor.
Bildiğiniz gibi yeryüzünde olan her şey atomlardan oluşuyor. Buna yediğimiz yiyeceklerin içerisindeki proteinler ve diğer besinler de dahil. Dolayısıyla bizim vücudumuzda da sayısız atom molekülü dolaşıp duruyor.
Atomlar proton, nötron ve elektronlardan oluşur. Elektronlar negatif yüklü hareket halindeki atomaltı parçacıklardır. Birden fazla atom bir araya gelerek bağ kurduklarında molekülleri oluştururlar. İnsan vücudunda bulunan proteinler bir araya gererek DNA gibi birçok farklı yapıyı oluşturur.
Sadece insanlar değil diğer her organizma da kimyasal reaksiyonlarını bu moleküllerin bölünüp yeniden bir araya gelmesi ile oluşan zincirleme olaylarla gerçekleştirirler ki biz buna metabolizma diyoruz. İşte burada konumuz antioksidanlara bağlanıyor.
Metabolizmamızda bulunan moleküllerin doğru ve stabil bir şekilde çalışabilmesi için doğru sayıda elektrona sahip olmaları gerekmektedir. Eğer bir elektron kopmaması gereken yerde molekülden kurtularak uzaklaşırsa bu molekül artık bir serbest radikale dönüşür. Serbest radikaller duymuş olabileceğiniz üzere antioksidanlar tarafından kontrol altında tutulan ve vücuttaki hücrelere zarar verebilen bileşiklerdir. Serbest radikaller elektrik yüklüdürler. DNA da dahil olmak üzere etraflarında dolaştıkları diğer moleküllere kimyasal zarar verirler. Bu durum zincirleme bir şekilde kimyasal bozukluklara yol açabilir.
İşte tam da bu noktada antioksidanlar devreye girerek fazladan bir atomlarını serbest radikallere verirler ve serbest radikali nötr bir hâle çevirirler. Bu da elektrik yüklü serbest moleküllerin vereceği kimyasal zararların önüne geçilmesini sağlar. Dolayısıyla hücrelerinizin ve metabolizmanızın sağlığını korumaya yardımcı olurlar.
Serbest Radikallerin Azı Karar Çoğu Zarar
Antioksidanların yetersiz veya sayıca serbest radikallerden az oldukları zamanlarda hücreler tehdit altındadır. Ancak buraya küçük bir not da eklememiz gerekiyor: Bir miktar kontrol altındaki serbest radikal, araştırmalara göre, vücudumuz için gerekli bir madde. Bunun sebebi olarak araştırmalar, bazı serbest radikallerin vücudun bağışıklık sistemi tarafından bakterilerin öldürülmesinde kullanılmasını gösteriyor. (1, 2)
Bu sebeple serbest radikallerin tamamının engellenmesinden çok vücudun antioksidanlar tarafından serbest radikalleri kontrol altında tutabilmesi çok daha doğru oluyor.
Serbest Radikaller Neden Oluşur?
Antioksidan vitaminler ve antioksidan yiyecekler araştırmasına derinlemesine dalmadan önce serbest radikallere sebep olan nedenleri detaylıca yazalım:
- Hava kirliliği
- Toksinler
- Alkol kullanımı
- Sigara kullanımı
- Yüksek kan şekeri değerleri
- Yüksek miktarda işlenmiş yağ tüketimi
- Radyasyon ve güneşlenme
- Bakteriler, mantarlar ve virüsler sebebi ile oluşan enfeksiyonlar
- Vücudun oksijen oranının azalması
- Vücudun yüksek oksijene maruz kalması
- Magnezyum, çinko, demir ve bakır gibi minerallerin aşırı alımı
- Uzun süreli yoğun, doku yıpranmasına sebep olan antrenmanlar
- Antioksidan alımının kısıtlanması ve antioksidan eksikliği
Antioksidanlar Hangi Besinlerde Bulunur?
Antioksidan yiyecekler aslında fark etmeden günlük hayatımızda yoğun olarak tükettiğimiz yiyeceklerdir. Ancak beslenme düzeniniz çok fazla tek tip ise, her gün aynı yiyecekleri yemeyi seviyorsanız yeterince antioksidan gıda almıyor olabilirsiniz.
Antioksidanlar bitkiler, hayvanlar ve insanlar dahil her canlıda bulunur ve her canlı kendi antioksidanını da üretir. Bazı antioksidanları ise besin yolu ile almak elzemdir. Bunların başlıcaları C vitamini ve E vitaminidir.
Özellikle bitki bazlı beslenmek, antioksidan alımını kuvvetlendiren bir beslenme çeşididir. Et ve balıklarda da antioksidanlar bulunur ama meyve ve sebzeler ile kıyaslandıklarında bu oran daha azdır. Kırmızı meyveler en zengin antioksidan kaynaklarıdır. (Örneğin böğürtlen)
Diğer önemli antioksidan kaynakları ise:
- Turunçgiller
- Yeşil çay
- Kahve
- Bitter çikolata
Metabolizma ve beslenmeye dair pek çok faydalı bilgi bulabileceğin “Metabolizmanızı Hızlandırmaya Yardımcı Olacak Takviyeler” başlıklı yazımıza da göz atabilirsin.
